Jeszcze raz warto przypomnieć ten życiorys. Prawdziwie niezłomnej kobiety.
Pani Elżbieta Zawacka urodziła się i zmarła w Toruniu. Jeszcze przed wojną objęła funkcję komendantki rejonu śląskiego Przysposobienia Wojskowego Kobiet, której podlegało 19 komend powiatowych. Wojna spotkała ją w Katowicach, następnie Zawacka znalazła się we Lwowie, gdzie brała udział w walkach z obydwoma najeźdźcami. Dnia 2 listopada 1939 r. została zaprzysiężona w Warszawie do Służby Zwycięstwu Polski. Zorganizowała na Śląsku konspiracyjną Wojskową Służbę Kobiet SZP; była szefem łączności w sztabie Podokręgu Zagłębia Dąbrowskiego SZP–ZWZ; jednocześnie prowadziła tajne nauczanie.
Na przełomie lat 1940–1941 z ramienia Wydziału Łączności Zagranicznej KG ZWZ (krypt. „Zagroda”; Oddział V KG ZWZ–AK) została kurierką na trasach zachodnich. Znając doskonale język niemiecki, niebieskooka blondynka ps. „Zo”, mogła bez przeszkód poruszać się niemal po całej Europie. Do kwietnia 1942 r. miała 100 przekroczeń granic, które Niemcy ustawili w podbitej przez siebie Europie, „później już nie liczyła”.
W 1942 r. zorganizowała na Śląsku placówkę łączności (krypt. „Cyrk”), której zadaniem było zabezpieczenie dróg kurierskich dla emisariuszy idących z pocztą KG ZWZ-AK do „polskiego” Londynu (Naczelnego Wodza). Sama kilkakrotnie wyruszała z misją, m.in. do Naczelnego Wodza. Jedna z tras prowadziła przez Francję: „Granicę pomiędzy obu strefami Francji przejedzie ukryta w tendrze lokomotywy pociągu premiera rządu Vichy – Lavala” – wspominał „cichociemny” Stanisław Jankowski „Agaton”. Po dotarciu – dalej przez Andorę, Hiszpanię i Portugalię – do Londynu (maj 1943 r.), w Wielkiej Brytanii przeszła szkolenie spadochronowe i wraz z innymi „cichociemnymi” – jako jedyna kobieta – powróciła do Polski (zrzut nastąpił w nocy z 9 na 10 września 1943 r. w ramach trzeciego sezonu zrzutów zwanego „Ripostą”, który trwał od sierpnia 1943 r. do lipca 1944 r.
Powróciła do pracy w „Zagrodzie”, przerwanej wielką wsypą w marcu 1944 r. „Zo” uniknęła aresztowania; schroniła się jako postulantka w klasztorze ss. Niepokalanek w Szymanowie k/Sochaczewa. W lipcu powróciła jednak do Warszawy, gdzie wzięła udział w powstaniu, m.in. pomagała rannym, a także osobom wychodzącym z kanałów; została awansowana do stopnia kapitana. Z powstania wyszła z ludnością cywilną, następnie schroniła się ponownie w Szymanowie, skąd dotarła do Krakowa, by odbudować „Zagrodę”.
Po powstaniu Delegatury Sił Zbrojnych pracowała w dziale łączności i kolportażu Obszaru Zachodniego; następnie tę samą funkcję pełniła w Zrzeszeniu WiN. Jednocześnie kontynuowała studia magisterskie na Uniwersytecie Łódzkim. W 1946 r. (bez ujawnienia się) przerwała działalność konspiracyjną.
W 1951 r. została aresztowana przez UB i po długim śledztwie skazana na 10 lat pozbawienia wolności za działalność szpiegowską na rzecz obcego wywiadu. Wyrok odsiadywała w Fordonie, Grudziądzu i w Bojanowie. Wyszła na wolność po 4 latach, w lutym 1955 r.
Wróciła do zawodu nauczycielskiego. W 1965 r. uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych, a w 1972 r. w WSP w Krakowie odbyło się jej kolokwium habilitacyjne. W UMK w Toruniu podjęła pracę w Instytucie Pedagogiki i Psychologii. Założyła tam Zakład Andragogiki. W 1976 r. podczas rewizji na lotnisku skonfiskowano jej kopie dokumentów przywiezione ze Studium Polski Podziemnej w Londynie, a następnie w 1978 r. zlikwidowano jej Zakład.
Przeszła na wcześniejszą emeryturę; zajęła się upamiętnianiem historii żołnierzy Armii Krajowej, przede wszystkim kobiet. Gromadziła książki, relacje, dokumenty, zdjęcia. Podjęła współpracę z Komisją Historii Kobiet przy TMH w Warszawie (Oddział PTH). Po powstaniu NSZZ „Solidarność” była kierownikiem Komisji Historycznej Rady Kombatantów przy Związku.
W 1987 r. powołała Klub Historyczny im. Antoniego Antczaka w Toruniu, działający legalnie przy toruńskim oddziale Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Wraz z prof. UMK: Stanisławem Salmonowiczem, Janem Łopuskim, Andrzejem Tomczakiem i in. była inicjatorką powołania Stowarzyszenia Żołnierzy AK (następcą jest dziś Światowy Związek Żołnierzy AK).
W 1990 r. współtworzyła także Fundację Archiwum i Muzeum Pomorskie AK w Toruniu (od 2002 r. pod nazwą Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek”). Zbiory obejmują m.in. zebrane przez „Zo” dokumenty, a także odzyskane materiały skonfiskowane w 1976 r. Dopiero w 1995 r. została mianowana profesorem nauk humanistycznych.
Wielokrotnie była odznaczana; m.in. dwukrotnie Orderem Wojennym Virtuti Militari, Orderem Orła Białego, została także uhonorowana przez IPN – nagrodą Kustosz Pamięci Narodowej. W 2006 r. awansowana do stopnia generała brygady.
Zgasła 10 stycznia 2009 r. W PRL-u była osobą nikomu nie znaną, żyła na marginesie. Jak wielu o podobnych biografiach. Miejmy nadzieję, że tak się nie stanie z pamięcią o niej w wolnej Polsce.
